Türkiye’de eğitimin kalitesi ve iller arası başarı farkları, hem kamuoyunun hem de politika yapıcıların sürekli gündeminde olan bir konudur. Öğrenci, veli ve eğitimciler için bir referans noktası oluşturan bu sıralamalar, bir ilin sosyo-ekonomik gelişmişliğinden altyapı olanaklarına kadar birçok faktörden etkilenen karmaşık bir tabloyu yansıtır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), ÖSYM veya Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her yıl düzenli olarak yayınlanan tek ve mutlak bir “eğitimde en başarılı il” sıralaması bulunmamaktadır. Başarı, Liselere Geçiş Sistemi (LGS) ve Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) gibi merkezi sınav sonuçları, ortalama eğitim süresi, okullaşma oranları ve hatta sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksleri gibi farklı metriklerle ölçülmektedir. Bu araştırma yazısı, mevcut verileri ve raporları analiz ederek Türkiye’nin eğitim alanındaki başarı haritasını çıkarmayı ve bu harita içinde Isparta’nın konumunu detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır.
Başarıyı Ölçme Metodolojisi: Hangi Veri Ne Anlama Geliyor?
İllerin eğitimdeki başarısını karşılaştırırken kullanılan temel metrikler şunlardır:
- Merkezi Sınav Başarıları (LGS ve YKS): En yaygın kullanılan ölçüttür. İllerin LGS’deki puan ortalamaları, YKS’deki net ortalamaları veya Türkiye genelinde ilk %10’luk dilime giren öğrenci oranları gibi veriler, akademik başarının en somut göstergelerinden kabul edilir. Genellikle büyükşehirler, nitelikli okulların ve dershanelerin yoğunluğu, daha yüksek sosyo-ekonomik düzey gibi avantajlarla bu sınavlarda öne çıkar.
- Ortalama Eğitim Süresi (TÜİK): Bu veri, bir ilde yaşayan 25 yaş ve üzeri nüfusun ortalama olarak kaç yıl eğitim aldığını gösterir. Doğrudan mevcut eğitim sisteminin o anki başarısını değil, ilin uzun vadedeki eğitim birikimini ve beşeri sermayesini yansıtır. Yüksek olması, ildeki yetişkin nüfusun eğitim düzeyinin yüksekliğine işaret eder.
- Okullaşma Oranları: Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretimdeki okullaşma oranları, eğitimin yaygınlığını ve erişilebilirliğini gösteren önemli bir veridir. Özellikle okul öncesi eğitimdeki yüksek oranlar, gelecekteki akademik başarı için güçlü bir temel olarak kabul edilir.
- Sosyokültürel ve Ekonomik Faktörler: Araştırmalar, bir ilin kişi başına düşen milli gelir, kentleşme oranı, kültürel olanaklara erişim gibi faktörlerinin eğitim başarısıyla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, sınav sonuçları değerlendirilirken bu arka planın da göz önünde bulundurulması gerekir.
Zirvedeki İller: Başarının Coğrafyası
Farklı metrikler bir araya getirildiğinde, Türkiye’de eğitim başarısının belirli illerde yoğunlaştığı görülmektedir.
- Ankara: Başkent, neredeyse tüm sıralamalarda zirvede yer alarak istikrarlı bir başarı profili çizmektedir. TÜİK’in 2024 verilerine göre 10.8 yıl ile “ortalama eğitim süresi en yüksek il” olan Ankara, aynı zamanda hem LGS hem de YKS’de Türkiye’nin en başarılı illeri arasında yer almaktadır. Nitelikli fen liseleri, köklü anadolu liseleri ve ülkenin en iyi üniversitelerine ev sahipliği yapması, bu başarıyı besleyen ana unsurlardır.
- Eskişehir: Bir “öğrenci kenti” kimliğiyle öne çıkan Eskişehir, özellikle YKS başarı sıralamalarında ve genel yaşam kalitesi endekslerinde üst sıralardadır. İki büyük üniversitenin yarattığı akademik atmosfer, şehrin sosyokültürel yapısını ve dolayısıyla temel ve ortaöğretimdeki başarıyı da olumlu etkilemektedir.
- İstanbul ve İzmir: Bu iki metropol, sahip oldukları nüfus ve okul çeşitliliği ile en yüksek sayıda başarılı öğrenciyi çıkaran illerdir. LGS’de en yüksek puanlı öğrencilerin önemli bir kısmı bu illerdeki okulları tercih etmektedir. Ancak il içi başarı farklarının (sosyo-ekonomik olarak gelişmiş ve dezavantajlı ilçeler arasındaki uçurum) en belirgin olduğu yerler de yine bu şehirlerdir.
- Kırşehir ve Tunceli Gibi Sürpriz İller: Geçmiş yıllardaki sınavlarda, nüfuslarına oranla gösterdikleri başarıyla dikkat çeken Kırşehir ve Tunceli gibi iller, sosyo-ekonomik büyüklüğün başarının tek belirleyicisi olmadığını kanıtlamıştır. Bu illerdeki başarı, genellikle yerel topluluğun ve velilerin eğitime verdiği yüksek değer, öğretmen sirkülasyonunun az olması ve daha yönetilebilir öğrenci sayıları gibi faktörlere bağlanmaktadır.
Mercek Altında Isparta: Potansiyeli ve Mevcut Durumu
Göller Bölgesi’nin önemli kentlerinden biri olan Isparta, eğitim alanında istikrarlı ancak zirve yarışının bir miktar gerisinde kalan bir profil sergilemektedir.
- Sıralamalardaki Yeri: Isparta için en somut sıralama verisi, 2021 LGS sonuçlarına göre yapılan analizlerde Türkiye 32.’si olmasıdır. Daha güncel ve tüm illeri kapsayan resmi bir liste yayınlanmamış olsa da, bu veri Isparta’nın genel olarak orta-üst segmentte yer aldığını göstermektedir. Şehrin, Türkiye ortalamasının üzerinde bir performans sergilediği ancak ilk 20 il arasına girmekte zorlandığı anlaşılmaktadır.
- Güçlü Yönleri:
- Üniversitenin Varlığı: Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ), şehirde önemli bir akademik ve kültürel canlılık yaratmaktadır. Bu durum, nitelikli bir nüfusun şehirde yaşamasını teşvik etmekte ve eğitim kalitesine dolaylı olarak olumlu yansımaktadır.
- Nitelikli Okullar: Isparta Fen Lisesi, Süleyman Demirel Fen Lisesi ve Gönen Fen Lisesi gibi okullar, hem il içinden hem de çevre illerden başarılı öğrencileri çekerek LGS ve YKS’de önemli başarılara imza atmaktadır.
- Sosyo-Ekonomik Denge: Isparta, büyük metropollere kıyasla daha homojen bir sosyal yapıya sahiptir. Bu durum, okullar arası başarı farklarının daha az olmasına ve eğitimde fırsat eşitliğinin görece daha iyi olmasına olanak tanıyabilir.
- Geliştirilmesi Gereken Yönler:
- Kırsal ve Merkez Arasındaki Fark: Isparta’nın ilçeleri ve merkeze bağlı olmayan kırsal bölgelerindeki okulların başarı düzeyinin, merkezdeki okullarla aynı seviyede olmadığı tahmin edilmektedir. Bu farkın azaltılması, ilin genel ortalamasını yükseltecektir.
- Zirve Yarışında Temsil: Isparta, başarılı öğrenciler yetiştirmesine rağmen, LGS ve YKS Türkiye birincileri veya ilk 100’e giren öğrenci sayısı bakımından Ankara, İstanbul, İzmir gibi illerle rekabet etmekte zorlanmaktadır. Bu durum, “en başarılı” algısı açısından bir dezavantaj yaratmaktadır.
Türkiye’de eğitimde başarı, tek bir kritere indirgenemeyecek kadar çok boyutlu bir olgudur. Ankara, hem yetişkin nüfusunun eğitim birikimi hem de merkezi sınavlardaki istikrarlı başarısıyla öne çıkarken; Eskişehir, İstanbul, İzmir gibi iller de kendi güçlü yönleriyle zirve yarışında yer almaktadır.
Isparta, bu karmaşık haritada, Türkiye ortalamasının üzerinde bir performansa sahip, potansiyeli yüksek bir il olarak konumlanmaktadır. Sahip olduğu nitelikli okullar ve üniversitenin yarattığı akademik atmosfer en büyük avantajlarıdır. İlin eğitimdeki sıralamasını daha da yukarılara taşıması, merkez ile kırsal arasındaki eğitim imkanlarını dengelemesine ve mevcut potansiyelini daha verimli kullanarak ulusal düzeydeki sınavlarda daha fazla sayıda derece elde etmesine bağlıdır. Eğitime yapılan yatırımın sadece akademik başarıyı değil, bir bölgenin geleceğini şekillendiren en temel unsur olduğu gerçeği, Isparta ve benzeri tüm iller için stratejik bir yol haritası sunmaktadır.
